A Silk Road Trip, of ik heb geslikt in de Gobi, China, 1992
In augustus 1992 regelden ik en mijn vrouw, Caroline, een reis naar China na het Tiananmen. Het was in de tijd dat het London China Travel-kantoor zich in Cambridge Circus bevond, tegenover het Palace Theatre aan Charing Cross Road. Het kostte me minstens twintig boeken, een Japanse tv-serie ’s avonds laat en enkele maanden om de reis te plannen en te regelen vanuit wat toen onze basis in Balham, Zuid-Londen was. In die tijd kon je het bezoek regelen via China Travel en dan kon je, zolang het reisschema van tevoren was vastgelegd, helemaal zelfstandig reizen. Alles was vooraf betaald, maar bij vertrek hadden we geen tickets of bevestigde reserveringen, afgezien van onze vliegtickets van en naar Beijing. Zoals altijd hield ik een dagboek bij van de reis, dat meer dan vijftig pagina’s besloeg. Een paar jaar later bracht ik de ervaring samen tot twee kanten van A4, waarbij ik grammatica- en syntaxisregels negeerde, en produceerde de volgende zwerftocht, een misschien poëtische indruk van bijna een maand reizen.
Ex-Londen, terwijl de zon de neus van Michael Jackson ontleedde en Boardman’s hooterloze fiets met gouden medaille prees. Air China naar Peking, waar taxi’s meer kosten dan Lonely Planet voorspelt. Een Chinese karakterroute van ene Tim Han van China Travel terwijl collega’s kwijlen over de lenige Afro-Amerikaanse sprinters op de televisie tijdens de Olympische Spelen. Dan naar de niet langer Verboden Stad. Stapels lokale toeristen om te onderhandelen.
Vier uur van Xinjiang Airlines naar Urumqi. Borden in het Chinees en Russisch plus Oeigoers geschreven in Arabisch schrift (een recente innovatie). Vaste lijnen in Binnen-Mongolië. Waarom en hoe zo rechtlijnig? Urumqi met meerdere pieken. Stapels kolen, smerige hoogbouw, met sneeuw bedekte Bogda Shen aan het einde van de straat. Bestrating waarzeggers, handelaren. Eetkraampjes. Vrouwen die schapenmagen wassen in een beekje, penskebabs. Oeigoerse stad nu Han-Chinees, bevolkt door overloop van Shanghai, meer dan 2000 mijl van ‘huis’. De tweede lange mars.
Oeigoers ontbijt. Warme schapenmelk, Chinese thee, plat tomatenbrood, gesuikerde tomaat en komkommer, zuurkool, dunne congee, schapenmelkboter, twee gigantische suikerklontjes. Oeigoerse markt. Vruchten te midden van een woud van hangend lam. Chinese markt. Levende groenten en vlees. Tankoverloop met energetische paling (eenheidsprijs). Zelfknopende spaghetti.
Vrouw verliest haar gouden horloge bij een illegale ‘vind de dame’. Politieagent die toekijkt. Tranen als het verlies toeslaat. Renmin Park voor noedels en chilisaus op basis van raketbrandstof. Zakkensnijders met ringmessen op een overvolle bus. Zorg nodig.
Auto naar Turfan. Vruchtbare valleien. Kale bergen. Af en toe sneeuw. Weg geploegd. Kazachse yurts. Half verzonken schaduw-makende geramde Oeigoerse dorpen, onzichtbaar op een afstand, afgezien van schoorsteenrook. Steile bergkloof, spectaculaire rivier, rotsen, wit water en leigrijs heuvels. In Turfan depressie, besneeuwde afstand rond grijze steengroeve 100 mijl breed. 42 graden aan de basis, 200 meter onder zeeniveau. Auto vooruit die sporen op gesmolten weg verlaat. Een flinke slok van de chauffeur bevloeit. Gobi betekent stenen. Hier volop. En dan groen. Een oase. Een gigantische luchtspiegeling?
Turfaan. Van traliewerk voorziene wijnstokken voor straatschaduw. Hangende rozijnendruiven. 15 yuan boete voor ongedwongen plukken. Hotelthee in gegalvaniseerde emmers. Dans en muziek in Turkse stijl. Door Dzjengiz geplunderde steden Goachang en Jiaohe. Geschilderde graven en bakstenen minaretten. Vlammende bergen. Karez ondergronds irrigatiesysteem. 3000 kilometer aan kanalen. 1500 jaar oud, door de zwaartekracht gevoed vanuit de bergen aan de depressierand. De grootste prestatie van de Oeigoerse cultuur, en in volledig werkende staat.
Bus naar Daheyan. Twee uur over hobbelige stenen naar depressie-rand. Stortplaats van een spoorwegstad. Kolenhopen, kistengebouwen, braakliggende terreinen. Twee vrouwen in oorlog op het stationsplein. Het hoofd van het slachtoffer op de grond rammen. Bloed. toeschouwers. Inactiviteit. Een gespannen stad van wrokkige postees.
500 mijl naar Liuyuan in Gansu. Karakteristieke platte grijze leisteen. Spectaculair uniek. Sneeuwbergen in het noorden. Helemaal leeg, behalve rokende kolensteden. 40 boven in de zomer, 30 onder in de winter. Overnachting met de trein. Dawn onthult hetzelfde enorme tafereel, nu in het bruin.
Aankomst in Liuyuan. Daheyan schrijft vergelijkbaar. 120 mijl naar het zuiden door de woestijn (eerst zwart!), langs overblijfselen van wallen van de Grote Muur van de Han-dynastie. Kamelen en duinen van Taklimakan, ’s werelds grootste zandwoestijn. In de buurt van Dunhuang bloeit de oase weer. Zand en puin plotseling gewas en boom. Feitian Hotel, met gratis toiletartikelen met het label Sham Poo en Foam Poo. Lunch. Veertien gerechten. Eend, foo-yong, komkommer, kool, oesterzwamkip, koriandervarkensvlees, gestoomde broodjes, gestoomd brood, rijst, runderbouillon en noedels, varkensvlees en sperziebonen, varkensvlees en zoete chili, kip en pompoen, gewone noedels, watermeloen. Dan om de essentiële fakkel voor de grotten te halen. Huizen ineengedoken. Houtopslag voor de winter erop gestapeld. Uitzicht over de daken als een schroothoop. Claustrofobisch steengoed doolhof op de begane grond.
Grot dag. Boeddhistische grotten van Mogao – gesloten van 12 tot 2 uur, een hele dag nodig voor misschien wel het meest verbluffende zicht op aarde. 400 ‘grotten’ (sommige kathedraalgrootte) in een zandstenen kloof, tussen 400 na Christus tot 1100 na Christus. Volkomen droog, altijd donker, perfect bewaard. Alles geschilderd. Tang-periode complex en kleurrijk. Een wereld van taferelen bij fakkellicht. Boeddha’s liggend, zittend, staand, poserend. Dertig meter zittende figuur met duizenden niet-gerookte sigaretten en munten op schoot als offer. Schok van door Qing gerenoveerde grot met taoïstische figuren. Griezelige trekken, verwrongen en een gezicht in de lies. 40 grotten gezien in de dag, archeoloog als persoonlijke gids. Verbijsterend. Veertien gerechten voor het diner.
Woestijnbus terug naar Liuyuan. Altijd een gevecht om zetels. Drie stoffige uren. Trein naar Lanzhou. 800 mijl langs de bergachtige grens Gansu-Qinghai. Meer zwarte woestijn, dan gele aarde. Jaiyaguan fort aan de rand van het Ming-rijk. Overnachting met de trein. Land veranderd. Bergpas, groene glooiende heuvels en trapvelden. Tarweoogst binnen. Stropoppen als kinderen op de vergadering. Huizen nog van aangestampte aarde. Lanzhou een bloeiende industriële stad. Dertig uur reizen. Loop langs de Gele Rivier.
Vissen in tank van hotelrestaurant allemaal dood. Lanzhou-bus duur. 50 fen per rit. Radio’s en breien verboden. Han-dynastie vliegend paard en bronzen krijgers. Gestoomde karper met verkrachting op menu. De vis komt op de eerste plaats. Trein naar Xian door geel lössland. Diepe groeven en kloven. Alle vlak land bijgesneden. Overnachting 500 mijl.
Terra cotta krijgers kijken naar het oosten om het graf van Qin Shihuang te bewaken. In stukken gemaakt. Ter plaatse gemonteerd. Gedeeltelijk uitgegraven gedeelte waar stapels uiteengereten ledematen uit de aarde komen. Nieuwe terra cotta krijgers te koop uit de fabriek achter het museum. Exacte replica’s van originelen. Piepen bij de gedachte dat het allemaal een schijnvertoning is voor de toeristenindustrie.
Xian, zoals alle Chinese steden, een plein. Wegen zijn recht, kruisen elkaar altijd in een rechte hoek. Oud centrum ommuurd, Ming herbouwd. Oude moskee voortreffelijk. Xianyang in de buurt, met Qian-graven uit de zevende eeuw, museum met nog eens 3000 Han-terracotta’s als een voetbalpubliek. Trein naar Peking. 800 mijl, 26 uur. Huizen vaak grotten in de vallei. Later immens vlak land, overal maïs.
Tempel van de Hemel, Tiantan, en dan Peking Opera. Pauzeer voor bier bij kraampje langs de weg. Bediend door bijbaan als stagiair effectenmakelaar! Ontbijt augurk geweldig, zoals vier jaar oude camembert uit een jachtgeweer. Haalt de kop eraf. Grote muur. Mucho touristico, maar nog steeds prachtig. Zoals op sommige plaatsen een gigantische ladder beklimmen. “Ik heb de Grote Muur beklommen” T-shirts, de prijzen worden lager naarmate je verder klimt. Het moet de lucht zijn. Ming-graven ontslagen door gids. Mis. Verbazingwekkende kamers met gewelfde tongen, negen verdiepingen onder de grond. Jade deuren, gebeeldhouwde tronen, marmer, marmer, wonder. Doet denken aan renaissance Italië. Eeuwige bakstenen geëtst met namen van hun makers. Souvenir jade boot voor 55000 pond.
Witte gordijnen over erotische beelden in de Tibetaanse Lama-tempel. Dezelfde beestachtige inhoud in muurschilderingen. 24 meter gouden Boeddha door de wierookvaas. Overal verboden borden om te roken.
Mao’s Maosoleum een keizersgraf. Lijnen voor wachtrijen geschilderd over het plein. Voeten wijzen naar het noorden in de richting van de Tiananmen-poort, ondersteboven feng shui. Hij is glanzend, wasachtig en rond het gezicht geschilderd. Bewegende lijnen komen aan beide kanten voorbij. Geen pauze. Buiten kraampjes met Mao T-shirts, Mao sleutelhangers, knuffels, ansichtkaarten, toverlantaarnshows. Mao Zedong suikerspin bij de armvol. Dan Grote Hal van het Volk. Eetkamer voor 5000. Nu fastfood voor toeristen. Eetstokjes van de Grote Zaal, sigaretten, T-shirts. Grote Hal van het Volk knuffels.
2500 mijl. Drie en een halve week. 5 bestemmingen. 50 grotten. 6000 terracotta krijgers. 1 elke Grote Muur, Verboden Stad, Peking Opera, Mao Zedong. Honderden graven, tempels, pagodes, parken, bendi-bussen en fietsen. 3 zijden overhemden op de zijderoute. Een geweldige reis.